Günümüz Faşizmi ve Savaş–Barış Diyalektiği: Mücadeleyi Nasıl Kurmalı?

Günümüzde savaş ve barış birbirine karşıt değil, kapitalist birikim döngüsünün iç içe geçmiş iki aşamasıdır. Savaş, savunma sanayiinden enerji kaynaklarına, zorla göçlerden kent yıkımlarına kadar geniş bir alanda sermayeye kâr imkânları yaratır. Çatışmasızlık anlarında ise aynı düzen, bu yıkımın üzerine inşa edilen yeniden yapılandırma süreçleriyle – inşaat projeleri, fosil enerji hatları, finansal yatırımlar ve dijital gözetim altyapıları aracılığıyla – sermaye birikimini sürdürür. Dolayısıyla bu “sükûnet anları”, kapitalist devletler açısından kalıcı ve evrensel bir değer değil, sermaye için geçici bir duraktır. Faşist rejimler bu diyalektiği daha da yoğunlaştırır. Savaş, ulusal yeniden doğuş ve güvenlik söylemleriyle ideolojik merkez haline gelir; çatışmasızlık dönemleri ise yalnızca belirli coğrafyalarda ve sınırlı süreler için tolere edilir. Üstelik bu kısa dönemler bile sermaye transferinin ve otoriter gözetimin aracına dönüştürülür. Bu nedenle günümüz koşullarında barış talebi, idealist bir söylemin ötesinde, anti-kapitalist ve enternasyonalist bir perspektifin ayrılmaz parçası haline getirilmelidir.

Kapitalizmin güncel savaş-barış stratejileri

Günümüz savaş-barış stratejileri, kapitalist ekonomilerin çıkarlarıyla doğrudan iç içedir. Ukrayna’daki savaş, enerji hatlarının denetimi, tahıl piyasalarının kontrolü ve savunma sanayilerinin rekor kârlarıyla bağlantılıdır. Ancak savaş devam ederken dahi Ukrayna’nın yeniden inşası için milyarlarca dolarlık ihaleler hazırlanmakta, yani barışın kâr potansiyeli şimdiden hesaplanmaktadır. Filistin’de İsrail’in sürdürdüğü işgal ve soykırım, güvenlik teknolojilerinin ihracatı ve yerleşimci kapitalizmin genişlemesiyle ilgilidir. Gazze, küresel pazarlara sunulan gözetim ve savaş teknolojilerinin laboratuvarı haline getirilmiştir. Burada savaş ve barış arasındaki fark ortadan kalkmış; süreklileşmiş olağanüstü hal sermaye birikim stratejisine dönüşmüştür. Türkiye’de ise devlet, bir yandan silahların susmasını müzakere ederken, öte yandan bu süreci sermaye için yeni yatırım alanları açmak amacıyla kullanmaktadır. Suriye ve Irak’ta süren askeri operasyonlar ise barışın yerelleştirilmiş ve araçsal biçimde ele alındığını göstermektedir. Bu nedenle barış talebini, sermaye transferlerini meşrulaştıran ve savaşın farklı coğrafyalarda sürmesini gizleyen bir stratejiye indirgemeden; anti-kapitalist bir perspektifle savunmak hayati önem taşımaktadır.

Fosil kapitalizmi ve savaş–barış döngüsü

Kapitalist savaş ve barış stratejilerinin merkezinde yalnızca siyasi çıkarlar değil, aynı zamanda enerji ekonomisi de yer almaktadır. Modern kapitalizmin kömür, petrol ve doğalgaz üzerine inşa edilmiş olması, savaş–barış diyalektiğini doğrudan fosil kapitalizme bağlar. 21. yüzyılın savaşlarının büyük bölümü enerji kaynaklarının kontrolüyle doğrudan ilişkilidir. Rusya’nın Ukrayna işgali, Avrupa’nın doğalgaz bağımlılığı üzerinden yürütülen bir fosil savaştır. İsrail’in Filistin’deki işgal politikaları Doğu Akdeniz’deki doğalgaz rezervleriyle bağlantılıdır. Ortadoğu’daki pek çok savaş, petrol ve doğalgaz hatlarının paylaşımı için sürdürülmektedir. Barış ise fosil altyapı yatırımlarıyla tanımlanır: savaşın yıktığı kentlerde boru hatları, rafineriler ve enerji nakil hatları yeniden kurulur; enerji şirketleri devasa kârlar elde eder. Böylece savaş fosil kaynaklara erişim aracına, barış ise bu kaynakların işlenmesi ve piyasalaştırılması sürecine dönüşür. Bu döngü aynı zamanda iklim krizini ağırlaştırır. Savaşta artan fosil tüketim, barışta karbon yoğun yeniden inşa projeleriyle birleşir. Fosil kapitalizmi bu nedenle savaş–barış diyalektiğinin hem nedeni hem de sonucu haline gelir. Üstelik fosil kapitalizmi, “yeşil dönüşüm” söylemi eşliğinde yürütülen yeni bir “yeşil hafriyatçılık”la ve kritik madenlerin paylaşımıyla tamamlanmaktadır. Ukrayna’daki savaşta da, Türkiye’deki son yasal düzenlemelerde de kritik madenler meselesi, fosil yakıt kadar belirleyici bir boyut kazanmış durumdadır. Bu bağlamda Türkiye’deki barış süreci de Kürt illerinde yeni bir sömürge madenciliği kurmanın aracı haline gelebilir.

Yapay zekâ ve dijital savaş-barış rejimleri

Fosil kapitalizmin savaş ve barış döngüsünü nasıl belirlediği kadar, günümüzde bu döngüyü hızlandıran bir diğer unsur da yapay zekâdır. Enerjiye bağımlı dijital altyapılar, hem savaş hem de barış döneminde kapitalist birikimin yeni kanallarını açmaktadır. Savaşlarda YZ destekli hedefleme sistemleri, otonom silahlar, insansız hava araçları ve algoritmik istihbarat analizleri doğrudan kullanılmaktadır. İsrail’in Gazze’deki saldırılarında yapay zekâ tabanlı hedefleme sistemleri ve Ukrayna savaşındaki algoritmik gözetim bunun çarpıcı örnekleridir. YZ, savaşın hızını artırırken savunma sanayii için yeni kâr alanları açmaktadır. Barış dönemlerinde ise YZ, “akıllı şehirler”, dijital yönetim sistemleri ve gözetim altyapıları üzerinden devreye girer. Yeniden inşa edilen kentler, aynı zamanda dijital otoriterliğin laboratuvarına dönüşür. YZ tabanlı gözetim, barışın halk için özgürlük değil, sermaye ve devlet için kalıcı bir kontrol mekanizmasına dönüşmesine yol açar. Veri merkezlerinin devasa enerji ihtiyacı, YZ’yi fosil kapitalizme daha da bağımlı hale getirir. Böylece yapay zekâ, savaşın militarizasyonu ile barışın dijital otoriterleştirilmesi arasında köprü kurar.

Faşizmin güncel işlevi ve barış söyleminin araçsallaştırılması

Fosil kapitalizmin ve yapay zekâ tabanlı otoriterliğin eklemlenmesi, faşist rejimlerde en yoğun biçimini alır. Savaş, ulusal yeniden doğuş ve güvenlik söylemleriyle kutsallaştırılır; barış ise yalnızca sermaye transferi için kullanılan geçici bir durak haline getirilir. İç ve dış düşman imgeleri sürekli yeniden üretilir; yapay zekâ tabanlı gözetim sistemleri ve enerji bağımlılıkları, bu faşist mantığı daha da pekiştirir. Bu noktada barış söyleminin kendisi de faşist liderler tarafından araçsallaştırılır. Donald Trump’ın başkanlığı sırasında öne çıkardığı “barış” söylemi bunun tipik bir örneğidir. “Ortadoğu’ya barış getirme” iddiasıyla imzalanan Abraham Anlaşmaları, İsrail ile bazı Arap devletleri arasındaki normalleşmeyi içeriyordu; ancak Filistin halkının işgal koşullarını değiştirmedi, tersine İsrail’in yerleşimci kapitalizmine yeni bir meşruiyet sağladı. Bu “barış”, ABD’nin silah satışlarını artıran ve sermaye için yeni kâr alanları açan bir araç işlevi gördü. Trump’ın Ukrayna savaşı bağlamında “barışı hemen getirebileceği” yönündeki söylemi de aynı mantığın devamıdır. Trump örneği, günümüz kapitalizm–emperyalizm–faşizm bütünlüğünde barışın ne denli araçsallaştırıldığını açıkça gösterir: barış, savaşın bitmesi değil, savaşın sermaye açısından sürdürülebilir hale getirilmesidir.

Mücadeleyi nasıl kurmalı?

Günümüz kapitalizmi, emperyalizmi ve faşizmi bir bütün oluşturur. Bu bütün içinde barış, sermaye için yalnızca geçici bir duraktır ve o durakta bile sermaye birikimine yeni alanlar açılır. Dolayısıyla karşımızdaki egemen güçlerin yalnızca savaş stratejilerini değil, savaş–barış stratejilerini birlikte düşünmek gerekir. Barış talebini saf bir insani ideal olarak savunmak ise, kapitalizmin ve faşizmin barışı araçsallaştırmasını gizler. Gerçek barış, sermayenin savaş–barış diyalektiğini kıracak yapısal dönüşümlerle mümkündür: fosil kapitalizmin sona erdirilmesi, yapay zekâ tabanlı militarizasyonun tasfiyesi, faşist rejimlerin yıkılması ve halkların eşitlik, özgürlük ve sürdürülebilir bir yaşam temelinde yeni bir düzen kurması. Dolayısıyla barış talebi, bir ideal değil, kapitalizme ve faşizme karşı yürütülen mücadelenin vazgeçilmez parçasıdır.

Resim: HANI ZUROB / Marbles' War #07