Kentsel alanda ağaç dikerek park yapılması, kısa sürede gölge oluşturulması ve insanların bundan yararlanması, zorunluluktan kaynaklanır, fazlasıyla para ve emek gerektirir. Zeytinlik gibi bahçe oluşturmak ve kısa sürede ürün eldeetmek de zorunlu durumlarda başvurulacak bir yoldur; çok para, titizlik ve emek gerektiren pahalı bir yöntemdir. Baştan söylenmesi gereken bir gerçek ise sökülüp taşınan ve dikilen ağaçların tutmama (zayiat) oranı yüksektir. Park ve bahçelerin kurulmasının planlanması, uygulamaya geçilmesi durumlarında, amacın kısa sürede gerçekleşmesi, ürün vermesi için ağaçların bulunduğu yerden sökülmesi, taşınması ve yeni yerine dikilmesi üç aşamalı bir işlemdir. Ayrıcasökülecek ağacın türü, büyüklüğü, bulunduğu yerin toprak yapısı ve arazinin eğimi gibi etmenler son derece önem taşır.
Bu yazı, konuya açıklık getirmek üzere, “Sun’i Orman Gençleştirmesi ve Ağaçlandırma Tekniği”** kitabından yararlanılarak ve kendi bilgi ve deneyimlerime dayanarak hazırlandı. Ayrıntılara geçmeden önce sonda söyleyeceğimizi başta belirtelim ki aşağıda sıralanan noktalardan zeytinlerin kolaylıkla taşınacağı ve yeni zeytinlik kurulabileceği sonucu da çıkarılmasın.
PARK VE BAHÇE AĞAÇLANDIRMASI (Küçük Park ve Bahçe Ağaçlarıyla)
Parklar, yerleşim alanlarında veya yakınlarında, insanların dinlenmesi, spor yapması, temiz hava alması gibi amaçlarlaplanlanmış olan alanlardır. Cansız ögelerin yanında canlı öge olarak ağaç, ağaççık, çalı, çiçek ve çim alanları bulunur.Özellikle fidan olarak dikildiğinde ağaçların işlevini yerine getirebilmesi için uzun yıllar beklenmesi gerekir. Fidanyerine ağaç dikildiğinde ise bekleme süresi kısaltılmış olur ve amaçlanan işlev yerine getirebilir. Park ve bahçelere genellikle “küçük park ve bahçe ağacı” dikilir. Küçük park ve bahçe ağacı denilince, boyları iğne yapraklılarda 2,5 m, geniş yapraklılarda ise 3,5 m dolayında olan ve gövdesi bilek kalınlığına ulaşmış ağaçlar anlaşılır.
1. Söküm
Küçük park ve bahçe ağaçları, ilke olarak, bulundukları yerden köklerine zarar vermeden ve topraklı olarak sökülerektaşınıp yeni yerlerine dikilirse bunların tutma başarısı yüksek olur. Bu yöntem doğal olarak pahalı ve zordur. Masrafı azaltmak amacıyla iğne yapraklı ağaç türleri topraklı olarak, geniş yapraklı ağaç türleri ise topraksız ve çıplak köklüolarak sökülerek taşınır, yeni yerlerine dikilir. Söküm işinin havanın kapalı veya hafif yağışlı olduğu, toprağın nemli olduğu bir günde yapılması işi kolaylaştırdığı gibi kök ve gövdenin zarar görmesine de engel olur. Toprağın kuru olması durumunda 1-2 gün önce sulama yapılmalıdır. Yabanıl ortamdan sökülecek ağaçlarda 1-2 yıl önceden kök budaması yapılması dikimlerde başarıyı artırır. Kök budaması için en uygun dönem erken ilkbahardır. Topraktan sökümsırasında varsa kazık kökün kesilmesi gerekir. Yan ve kılcal köklerin üzerinde kalan toprak yerinde tutulmalı, çıplak köklerin üzeri yosunla veya telis bezle kapatılmalıdır.
2. Taşıma
Sökülen ağaçların dikim yerine taşınmadan önce köklerinin nemli telisle sarılması, birbirine çarparak yaralanmasını önlemek üzere dallarının bağlanması önemlidir. Taşıma sırasında havanın kapalı ve rüzgarsız olması gerekir. Güneş altında kalan ve rüzgarlı havada taşınan köklerin kuruyacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu durumda ağacıntutmayacağı, emek ve masrafın boşa gideceği bir gerçekliktir. Taşınmış olan ağaçlar hemen dikilmeyecek/dikilemeyecekse gömüye alınmalıdır.
3. Dikim ve Bakım
Dikim çukuru sökülen ağacın kökünün 1,5-2 katı kadar genişlikte ve derinlikte olmalıdır. Dikim çukuruna temiz ve iyitoprakla karıştırılmış yanmış gübre ve temiz toprağa karıştırılmış humus ile dikim yapılmalıdır. Dikimden önce kök budamasının yapılmış ve köklerin birbirinden ayrılmış, serbest olmasına dikkat edilmelidir. Dikim yerinde, toprakta boşluk kalmaması önemlidir. Dikilen geniş yapraklı ağaçların kökleri ile uyum sağlaması için tepe budaması yapılmalıdır. Dikimden sonra ağacın rüzgarda sallanarak yerinden oynamaması için destek yapılması gerekir. Dikim başarısını artıracak önemli uygulamaların başında ağacın dikimden sonra bolca sulanması ve sonrasında da zamanında ve yeterli sulamanın yapılmasıdır. İlk 1-2 yıl sulamanın sürdürülmesi çok önemlidir.
PARK VE BAHÇE AĞAÇLANDIRMASI (Orta ve Büyük Park ve Bahçe Ağaçlarıyla)
1. Söküm
Büyük ve çok büyük ağaçlar da teknik olarak yerlerinden sökülüp taşınabilir ve başka yerlere dikilebilir. Küçük ağaçlara göre daha zahmetli, daha pahalı, uzun zaman gerektiren, dikkat ve özen isteyen bir iştir. Zorunlu durumlarda ve belirli sayıda ağacın taşınması durumunda başvurulacak bir uygulamadır. Atkestanesi, kızılağaç, huş, kayın, ceviz, çınar, kavak, meşe ve üvez türleri için erken ilkbahar, öteki türler için ise sonbaharla ilkbahar arasındaki dönem önerilir. Büyük ağaçlar gövde ve tepe yapısına uygun olarak yer altında geniş ve derin bir kök yapısı oluşturur. Ağaçların bu nitelikleri hiçbir zaman unutulmamalıdır. Boyutları ve kök yapıları nedeniyle insan gücüyle sökülüp taşınmaları ve başka bir yere dikilmeleri olanaksız gibidir. Bu nedenle çeşitli araçların ve iş makinalarının kullanılması gerekir. Günümüzde kamyonların arkasına yerleştirilmiş söküm araçları kullanılmaktadır. Ancak önceden önlem alınmadan, doğrudan doğruya bu araçların kullanılmasıyla ağaçların sökülmesi ve taşınması mümkün olamaz. Mümkün olsa bile köklerde ve gövdede parçalanma ve yaralanmalara yol açılır. Kökleri ve gövdesi parçalanmış ağaçların yaşamı tehlikeye girer ve yeni dikildiği yerde tutmaz. Sonuçta başarısız olunması demek yapılan masrafların boşa gitmesi anlamına gelir.
Büyük ağaçlar çıplak köklü veya topraklı olarak sökülüp taşınabilir. Çıplak köklü olarak sökülen ağaçların köklerinin söküm ve taşıma sırasında yaralandığı, sıkışarak ezildiği, bu durumun tutma başarısını azalttığı gerçeği hiçbir zaman unutulmamalıdır. Tutma başarısını artırmak amacıyla ağaçların topraklı olarak sökülmesi önerilir. Toprağın derin olmadığı sığ yerlerde yetişen ağaçların köklerinin geniş bir alanı kapladığını belirtelim. Ağaçların büyüklüğüne ve kök yapısına göre uygulanmak üzere ve söküm yapılmasından önce bazı önlemlerin alınması gerekir. Bu önlemleri şöyle sıralayabiliriz:
Ağacın gövdesi odak kabul edilerek 2 metre çapında bir daire çizilir. İlk yıl dairenin yarısında 40 cm genişliğinde veyan kökleri açığa çıkaracak derinlikte hendek açılarak yan kökler kesilir. Kesim yüzeyinin düzgün olmasına ve kalın kök yüzeyine macun sürülmesine dikkat edilir. Kesilmiş kökler yeniden kılcal kök vermesi için yanmış gübreli veya humuslu toprakla doldurulur, hendek kapatılır ve bolca sulanır. İkinci yıl aynı işlem dairenin öteki yarısında yapılır.Ağacın kesilmiş olan köklerinden ince köklerin çıkması sağlanır. Köklerin kesilmesi ve hendeğin kapatılmasından sonra yaz mevsimi boyunca hendekler sık sık sulanmalı ve yeni köklerin gelişmesi sağlanmalıdır. Üçüncü yıl ağaç oluşmuş olan yeni köklerine zarar vermeyecek biçimde sökülür. Kökler dışarıya çıkmayacak biçimde topraklı köklerin çevresi nemli telis kumaşla kaplanarak bağlanır ve taşımaya hazır duruma getirilir. Kökleri kesilmiş ağaçların taşınarak yeni yerinde tutmasını güvenceye almak amacıyla ağacın tepe yapısına göredalların yarısı veya üçte ikisi kesilir. Çünkü dalların tümü kaldığında kökleri azalmış olan ağacın topraktan alabileceğisu miktarı yetersiz kalır ve ağacın yaşaması zorlaşır.
2. Taşıma
Çıplak köklü veya topraklı olarak sökülen ağaçlar dikilecek yere taşınırken hava durumunun elverişli olduğu bir günde taşınmasına dikkat edilmelidir. Güneşli, kuru ve rüzgarlı günler ağacın köklerine kurutucu etki yapar. Taşıyıcı araçların hızlı gitmemesine, ağaç köklerinin nemli telis parçasıyla sarılmış olmasına dikkat edilmelidir. Topraklı sökümün ağacıntutmasını artırıcı bir yöntem olduğunu belirtmiştik. Topraklı sökümden sonra etrafının nemli bezle kaplanması ile bağlanması yöntemine “toprak balonu” adı verilir. Bu yöntemle ağaç güvenle taşınır. Bazı durumlarda bez sarılma ve köklerin bulunduğu topraklı kısım kasa içine alınarak da taşınabilir.
3. Dikim
Taşınan ağaçlar önceden hazırlanmış dikim çukurlarına yerleştirilirken köklerin ters dönmesine yol açmadan söküldüğü biçime uygun biçimde durmasına dikkat edilir. Temiz ve iyi toprağa yanmış gübre veya humus karıştırılarak dikim çukuru doldurulur. Kökler arasında boşluk kalmamalıdır. Toprağın sıkıştırılmasından sonra bolca sulanır. Ağaç dikildikten sonra bol sulama sonucu toprak bir miktar oturur. Toprağın oturmasından kaynaklı olarak ağacın eğilmesini önlemek ve rüzgardan etkilenmesini engellemek amacıyla ağaca destek yapılır. Desteğin biçimi ve kullanılacak malzeme farklı olabilir.
ÇOK BÜYÜK VE ANITSAL NİTELİKTEKİ AĞAÇLARIN TAŞINMASI
Şimdiye değin yazılanlar “küçük park ve bahçe ağaçları” ile “orta büyüklükteki ağaçlar” bağlamındadır. “Büyük ve anıtsal nitelikli ağaçlar” için de söküm, taşıma ve dikim yöntemi aynı olmakla birlikte ek olarak bazı önlemlerin alınması da gerekir. Büyük ağaçların gövdesi odak yapılarak 2 m yarıçapında çizilen daire üç eşit parçaya bölünerek hendek açılır ve kök kesimi yapılır. Üç yılda kök kesimi tamamlanır, dördüncü yılda söküm yapılır. Bu ağaçlar çok büyük olduğundan, bunların tek bir araçla taşınması mümkün olmadığından uzun kasası olan TIR ile taşınması gerekebilir.
AĞAÇLARIN TAŞINMASINDA DİKKAT EDİLECEK DİĞER HUSUSLAR
1. Budama
Ağaçların sökülmesi sırasında varsa derine giden kazık kökü kesilir, yan köklerinde önemli oranda kayıplar oluşur. Ağacın kökleri ile tepe yapısı belirli bir uyum içindedir. Topraktan su alacak köklerdeki azalma nedeniyle dallara ve yapraklara ulaşacak su miktarı yetersiz kalır ve bu durum ağacın sarsılmasına ve kurumasına yol açabilir. Bu dengesizliği gidermek amacıyla dallardan bazıları dipten kesilir, bazı dalların ise tepesi kesilir. Ağacın tepe yapısına ve söküm sonrasında kalan kök durumuna göre dalların yarısı, üçte ikisi ya da dörtte üçü budanır (kesilir). Bu oran yerinde yapılan gözleme göre uzman birisi tarafından belirlenir.
2. Sulama
Sökülüp taşınan ve yeni yerine dikilen ağaçların tutması ve gelişebilmesi için ağaçlar sık sık sulanmalıdır. Özellikle sıcak ve kurak yaz mevsiminde sulamanın aksatılmadan yerine getirilmesi gerekir. İlk iki yıl bu açıdan yaşamsal önemdedir.
3. Gövdenin Sarılması
Sökülüp başka bir yere dikilecek olan ince kabuklu ağaçların taşınması sırasında zarar görmemesi, dikildiği yerde güneş ışığından etkilenmemesi için gövdesinin boydan boya telis kumaşla veya karton benzeri kalın bir kağıtlasarılarak kaplanması gerekir. Bu kaplama ağacın su kaybını azaltıcı etki yapar.
ZEYTİN AĞAÇLARININ TAŞINMASI
“Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Torba Kanun Teklifi” TBMM Genel Kurulu’nda görüşülerek kabul edildi. Bu kanunla Muğla ilinde düşük kalorili linyit kömürü çıkarmak için on binlerce zeytin ağacının sökülerektaşınması öngörülüyor. Kanunda, “İlçe ve il sınırlarına öncelik verilmek suretiyle…” denilerek zeytin ağaçlarının taşınmasına olanak sağlandı. Bölgedeki zeytinliklere dışarıdan bakanlar ağaçların derin topraklar üzerinde yetişmiş olduğunu sanabilir. Oysa zeytinliklerin büyük çoğunluğu eğimi fazla, sığ topraklı, taşlık, kayalık yerlerdedir. Bazı zeytin ağaçları köklerine zarar vermeden sökülebilse bile taşlık kayalık yapı nedeniyle büyük çoğunluğunun köklerine zarar vermeden sökülmesi olanaklı değildir. İlçe ve il sınırlarında başka yerlere taşınması demek ağaçların uzaklara götürülmesi demektir. Örneğin, aynı ilin sınırları içinde bulunan Milas ile Seydikemer arası 221 km’dir. Kanuna göre zeytinler, Milas’tan sökülüp Seydikemer’e taşınabilecektir. Bu öngörü akla, bilime ve ekonomi ilkelerine aykırıdır. On binlerce zeytinin sökme, taşıma ve dikim uygulamalarının yazı içeriğinde anlatılan bilimsel ilkelere uygun olarak yapılması, maliyet ve zaman açısından düşünüldüğünde, çıkarılacak kömürden daha pahalıya mal olacaktır. Ayrıca zeytinler taşınmadan önce budanacağı için bunlardan yıllarca ürün alınamayacaktır. Yeri gelmişken soralım: Sökülüp taşınan ağaçların dikileceği yerdeki toprağın yapısı, eğimi, bakısı, yükseltisi zeytin yetişmesine elverişli midir? Bu kadar alan/tarım arazisi var mıdır?
Bütün bu bilinmezler ortadayken zeytinlerin taşınması öngörülmüş ise bu “Biz kafamıza göre söker, taşır ve dikeriz. Tutarsa tutar, gerisi bizi ilgilendirmez” demektir.
SONUÇ
Yazıda aktarılmaya çalışıldığı üzere ağaçların, özellikle büyük ağaçların yerinden sökülmesi, taşınması, yeni bir yere dikilmesi uzun zaman ve emek gerektiren, pahalı ve zor bir iştir. Her zaman, her yerde başvurulacak bir uygulama değildir. Zorunlu durumlarda ve sınırlı sayıda (100-200 adet) ağacın taşınması söz konusu olabilir. Bu uygulamayı gerçekleştirmek için 3-4 yıllık ön hazırlık gerekir. Her şeyden önce sökülecek ve dikilecek yerin toprak durumunun elverişli olması zorunludur. Kurallara uygun olmayan uygulamalar sonucunda, yüz yaşındaki zeytinlerin kuruyacağı, emeğin, masrafın boşa gideceği, hepsinden önemlisi köylünün geçim kaynağının kalmayacağı iyi bilinmelidir.
* Orman Mühendisi, Kırsal Çevre ve Ormancılık Sorunları Araştırma Derneği üyesi porsugum@yahoo.com
** Saatçioğlu, F., Sun’i Orman Gençleştirmesi ve Ağaçlandırma Tekniği, İ. Ü. Orman Fakültesi Yayınları, Yayın No: 152, İstanbul
;){kind=link}
Yorumlar (0)